Το Μνημείο του Θρασύλλου
Το σπήλαιο στον βράχο πάνω από το θέατρο του Διονύσου που αναφέρει ο Παυσανίας, είναι μάλλον αυτό που τώρα είναι αφιερωμένο στην Παναγία τη Σπηλιώτισσα και βρίσκεται πίσω από έναν σύγχρονο τοίχο που φράσσει την πρόσοψη του χορηγικού μνημείου του Θράσυλλου, από τον δήμο της Δεκέλειας.
Αυτό το κομψό μνημείο ανεγέρθηκε επί άρχοντος Νεαίχμου, το 318 π.Χ., περίπου δώδεκα χρόνια μετά το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη. Πρόκειται για μια κατασκευή από πεντελικό μάρμαρο, λιτή, κομψή και υψηλής ποιότητας. Το πλήρες ύψος του είναι είκοσι εννέα πόδια και πέντε ίντσες.
Το ωραίο κολοσσιαίο άγαλμα, ντυμένο με γυναικείο μακρύ χιτώνα και δέρμα πάνθηρα, που ο λόγιος Visconti θεωρεί ότι απεικονίζει τον Διόνυσο, προστάτη των θεάτρων, βρισκόταν ακόμη στην αρχαία θέση του όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά την Αθήνα. Αλλά έκτοτε μεταφέρθηκε βίαια στο Λονδίνο, όπου κάθε ελεύθερος από προκαταλήψεις θαυμαστής της αρχαιότητας πρέπει να παραδεχτεί ότι στερείται όλο το ενδιαφέρον που προκαλούσε στην αυθεντική του θέση και μεγάλο μέρος της αρχικής ομορφιάς του.
Το σπήλαιο φαίνεται να διαμορφώθηκε αρχικά από τη φύση και να διευρύνθηκε από την τέχνη…. Δέχεται ένα αμυδρό και μυστηριώδες φως μέσα από δύο μικρά ανοίγματα στον σύγχρονο τοίχο, που του προσδίδουν μια εξαιρετικά γραφική ατμόσφαιρα. Στην ανατολική γωνία του μνημείου βρίσκεται ένα μαρμάρινο ηλιακό ρολόι, το οποίο μέχρι σήμερα ξέφυγε από την αρπαχτική μανία των εραστών της τέχνης και των αρχαιοτήτων! Είναι εντελώς απρόσιτο για τους Τούρκους, όπως ακριβώς ήταν και το άγαλμα του Διονύσου. Και αν έχει κάτι να φοβηθεί, είναι περισσότερο την υπερβόρεια παρά την τουρκική βαρβαρότητα!
[CTTG I, 299-301]
Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου, στη νότια πλαγιά της Ακροπόλης, πάνω από το Διονυσιακό θέατρο, είχε κτιστεί στο στόμιο σπηλαίου στον κατακόρυφα λαξευμένο βράχο. Ιδρύθηκε από τον νικητή χορηγό Θράσυλλο το 320/19 π.Χ. και επιστεφόταν με το βραβείο της νίκης, έναν χάλκινο τρίποδα. Αναμορφώθηκε το 271/70 π.Χ. από τον Θρασυκλή, γιό του Θρασύλλου, αγωνοθέτη των Μεγάλων Διονυσίων, ο οποίος πρόσθεσε και άλλους τρίποδες στις γωνίες της πρόσοψης. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο σπήλαιο υπήρχε παράσταση του φόνου των παιδιών της Νιόβης από τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Στους χρόνους της οθωμανικής κατάκτησης μέσα στο σπήλαιο υπήρχε χριστιανικό ναΰδριο, αφιερωμένο στην Παναγία τη Σπηλιώτισσα.
Το μνημείο, σχεδίασαν σχεδόν άθικτο οι Stuart, Dodwell και Pomardi, υπέστη όμως σοβαρές ζημιές στην τουρκική πολιορκία της Ακρόπολης, το 1826-27. Το κολοσσιαίο άγαλμα καθιστού Διονύσου που κοσμούσε την στέψη του μνημείου έως το 1801, αφαιρέθηκε από τον Έλγιν και εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.
Το 2017 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αναστήλωσης που απέδωσαν στο μνημείο πληρέστερη και αναγνώσιμη όψη.
The Monument of Thrasyllos
The cave which Pausanias mentions in the rock above the theatre of Bacchus, is probably the same as that which is now dedicated to the Holy Virgin of the Grotto [Panagia Spelaiotissa], and which is enclosed by a modern wall, built between the pillars of the choragic monument of Thrasyllos the Deceleian.
This elegant little fabric was erected during the archonship of Neaechmos, three hundred and eighteen years before Christ, and about twelve years after the choragic monument of Lysikrates. It is a structure of Pentelic marble, simple, elegant, and highly finished. Its entire height is twenty-nine feet five inches.
The beautiful colossal statue, clothed in female attire, and the panther’s skin, which the learned Visconti supposes to represent Bacchus, who was the protector of theatres, still occupied its ancient situation when I first visited Athens: but it has since been barbarously removed to London; where every unprejudiced admirer of antiquity must concede that it has lost all its local interest, and much of its original beauty.
The cave seems to have been originally formed by nature, and to have been enlarged by art … It receives a dim and mysterious light, through two small apertures in the modern wall, by which a singular and picturesque effect is produced; near the eastern angle of the monument is a marble sun-dial, which has hitherto escaped the rapacious grasp of amateurs and antiquarians! It is quite out of reach of the Turks, as indeed was the Bacchus: and has more to fear from hyperborean than from Turkish barbarism!
[CTTG I, 299-301]
The choregic monument of Thrasyllos, on the southern slope of the Acropolis, above the theater of Dionysos, was attached to a cave’s mouth on the vertically carved Rock. It was built by the choregos (leader of the men’s chorus) Thrasyllos in 320/19 BC, and displayed atop the prize of victory, a bronze tripod. In 271/70 BC Thrasykles, son of Thrasyllos, agonothetes (organizer) of the Great Dionysia, added more tripods at the corners of the façade. Pausanias mentions that in the cave there was a representation of the murder of Niobe’s children by Apollo and Artemis.
Drawn virtually intact by Stuart, Dodwell, and Pomardi, the monument was badly damaged in the Turkish siege of the Acropolis in 1826-27. The colossal statue of a seated Dionysos which decorated the top in 1801, was taken away by Elgin and now is exhibited in the British Museum.
In 2017, the restoration works were completed, which gave the monument a more complete and comprehensive appearance.