Το Ωδείο του Περικλή και το σπήλαιο της Αγλαύρου

Συνεχίζοντας την περιήγησή μου γύρω από τον βράχο της Ακρόπολης και στρίβοντας προς τα αριστερά στα νοτιοανατολικά του Βράχου, είδα  το τμήμα ενός αρχαίου τοίχου, αποτελούμενου από μεγάλους λίθους, με κατεύθυνση από Bορρά προς Nότο, ίσως πενιχρό κατάλοιπο από το Ωδείο του Περικλή. Έχει διαφύγει της προσοχής των περισσότερων περιηγητών και παραλείπεται στο σχέδιο του Stuart. Στην Αθήνα, το 1743, βρέθηκε μια επιγραφή, η οποία αναφέρει ότι ο Αριοβαρζάνης Φιλοπάτωρ, βασιλιάς της Καππαδοκίας, ανέθεσε στους  Ρωμαίους αρχιτέκτονες, Γάιο και Μάρκο Στάλλιο και στον Μενάλιππο, την ανακατασκευή του Ωδείου,  καθώς το αρχικό κτήριο είχε καεί από τον Αριστίωνα το 80 π.Χ., όταν ο Σύλλας πολιόρκησε την Αθήνα. Το γεγονός επιβεβαιώνεται από τον Βιτρούβιο.

Πιο πάνω από αυτόν τον τοίχο, και ακριβώς κάτω από τις ανατολικές επάλξεις του κάστρου της Ακρόπολης, διακρίνεται στο βράχο ένα φυσικό σπήλαιο, κοντά στο στόμιο του οποίου υπάρχουν πεσμένες βραχόμαζες. Μερικοί θεώρησαν  αυτό το μέρος ως την τοποθεσία «μακραί πέτραι», υποθέτοντας ότι το ιερό της Αγλαύρου βρισκόταν σε αυτή την πλευρά της Ακρόπολης και ότι οι Πέρσες σκαρφάλωσαν στην Ακρόπολη από αυτή την περιοχή και όχι κοντά στα Προπύλαια…

[CTTG I, 301-303]

Η ανασκαφή των καταλοίπων του Ωδείου του Περικλή ξεκίνησε από την Αρχαιολογική Εταιρεία το  διάστημα 1914-1931. Τη δεκαετία του 1960 αποκαλύφθηκαν οι θεμελιώσεις των κιόνων της νότιας πλευράς του.

Για δεκαετίες οι ερευνητές αναζητούσαν το ιερό της Αγλαύρου στη βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης.

Η ανεύρεση το 1980 στον χώρο ανατολικά του σπηλαίου της ανατολικής πλαγιάς μιας επιγραφής με ψήφισμα του 247/6 ή 246/5 π.Χ., το οποίο τιμούσε την ιέρεια της Αγλαύρου Τιμοκρίτη, οδήγησε τον ανασκαφέα στην τοποθέτηση του ιερού της Αγλαύρου σε αυτή τη θέση. Η ταύτιση είχε ως αποτέλεσμα την μερική αναθεώρηση της τοπογραφίας της αρχαίας Αθήνας.

Στο ιερό της Αγλαύρου, κόρης του μυθικού βασιλιά Κέκροπα, η οποία έπεσε από την Ακρόπολη για να σώσει την Αθήνα από  παρατεταμένη πολιορκία, προσέρχονταν οι Αθηναίοι έφηβοι φέροντας την πολεμική τους εξάρτυση, και έδιναν όρκο υπεράσπισης μέχρι θανάτου των «ιερών και των οσίων», μιμούμενοι το παράδειγμα της ηρωίδας.

The Odeion of Perikles and the Cave of Aglauros

Continuing my circuit of the Acropolis rock, and turning the south-east angle to the left, we beheld the small remains of an ancient wall, composed of large blocks, in a direction from north to south: perhaps the little wreck of the Odeion of Pericles. This has escaped the notice of most travelers, and is omitted in the plan of Stuart. An inscription was found at Athens in 1743, which mentions that Ariobarzanes Philopator, king of Cappadocia, employed Caius and Marcus Stallius, and Menalippus, Roman architects, in the construction of the Odeion, as the original building had been burnt by Aristion eighty years before Christ, when Sylla besieged Athens. This event is confirmed by Vitruvius.

Above this wall, and just under the eastern battlements of the citadel, a natural cavern is seen in the rock, near the mouth of which are some large detached fragments of rock. Some have imagined this place to be the «
μακραί πέτραι», supposing the temple of Aglauros to have been at this end of the Acropolis, and the Persians to have climbed up on this part, and not on that near the Propylaea…

[CTTG I, 301-303]

The archaeological research of the remains of the Odeion of Pericles began by the Archaeological Society in the period 1914-1931. In the 1960s the foundations of the columns on its south side were discovered.

For decades, researchers had been searching for the sanctuary of Aglauros on the northern slope of the Acropolis. The discovery in 1980 in the area east of the cave on the east slope of an inscription with a decree of 247/6 or 246/5 ​​BC, which honored the priestess of Aglauros, Timokriti, led the excavator to identify the sanctuary of Aglauros in this cave. This identification has caused changes regarding the topography of ancient Athens.

Aglauros was the daughter of the mythical king Kekrops; she jumped from the Acropolis in order to save Athens from an extended siege. The Athenian ephebes once they had turned 18, brought their military gear to her shrine, and took an oath to defend their homeland, giving their life for Athens, following the example of the heroine.

Σπήλαιο Απόλλωνα Υποακραίου

Αυτό το σπήλαιο φαίνεται ότι δημιουργήθηκε αρχικά από τη φύση, αλλά στη συνέχεια διαμορφώθηκε από τον άνθρωπο. Έχει περίπου είκοσι πόδια πλάτος στην είσοδο, προφανώς κάπως μεγαλύτερο ύψος, και διεισδύει περίπου δώδεκα πόδια μέσα το βράχο. Και όμως φαίνεται, από την περιγραφή του Παυσανία, ότι αυτός ο μικρός χώρος περιείχε τα ιερά του Απόλλωνα και του Πάνα. Μάλιστα έλεγαν ότι ο Απόλλωνας εδώ γοήτευσε την Κρέουσα, την κόρη του Ερεχθέα.

Ο ναός του Πάνα, που αναφέρει ο Παυσανίας, είναι πιθανώς ο ίδιος με εκείνον που αναφέρει ο Ηρόδοτος ότι κτίστηκε μετά τη μάχη του Μαραθώνα. Στην Αθήνα γιορταζόταν κάθε χρόνο μια εορτή προς τιμή αυτής της αγροτικής θεότητας … Στον βράχο μέσα στο σπήλαιο είναι λαξευμένες πολλές κόγχες και κυκλικές κοιλότητες για αναθηματικά ανάγλυφα. Εκείνα τα αφιερώματα που ήταν από μάρμαρο θα μπορούσαν πιθανώς να έρθουν στο φως με ανασκαφές. Αλλά αν ήταν από χαλκό ή από πιο ακριβά υλικά, αναμφίβολα θα τα έχουν λιώσει εδώ και πολύ καιρό. Σχεδόν στο κέντρο του βράχου διακρίνουμε μια κόγχη μεγαλύτερη από τις άλλες, όπου ίσως παλαιότερα βρισκόταν το άγαλμα του Πάνα, το οποίο ήταν φιλοτεχνημένο σε παριανό μάρμαρο, και τοποθετήθηκε στο σπήλαιο με εντολή του Μιλτιάδη. Ένα μαρμάρινο άγαλμα του θεού, αιγινήτικης τεχνοτροπίας, που βρέθηκε κοντά σε αυτό το σημείο από τον Δρ. Clarke, λίγο πριν από την άφιξή μου στην Αθήνα, ήδη στάλθηκε στην Αγγλία και τοποθετήθηκε στη δημόσια βιβλιοθήκη του Κέιμπριτζ .

Στην είσοδο του σπηλαίου διακρίνονται τα ίχνη κάποιας σύγχρονης κατασκευής, πιθανώς μιας ελληνικής εκκλησίας, η οποία κτίστηκε στη θέση του ιερού του Απόλλωνα. Πρόκειται για ένα από τα πιο απόκρημνα σημεία της Ακρόπολης…

[CTTG I, 303-305]

Το τελευταίο προς τα δυτικά σπήλαιο στην βορειοδυτική πλευρά του βράχου της Ακρόπολης, αυτό του Απόλλωνα Υποακραίου, ήταν πιθανότατα σε χρήση από το 13ο αι. π.Χ. και συνδέεται με τους ιδρυτικούς μύθους των Αθηναίων. Εδώ, σύμφωνα με την παράδοση, ο Απόλλωνας ενώθηκε με την κόρη του Ερεχθέα, Κρέουσα. Από τη συνεύρεση αυτή γεννήθηκε ο Ίων, ο γενάρχης των Αθηναίων και των Ιώνων εν γένει. Το ιερό ταυτίστηκε ύστερα από την εύρεση μαρμάρινων ενεπίγραφων αναθηματικών πλακών με το όνομα της θεότητας, το 1897.

Cave of Apollo Hypoakraios (Below the Heights)

This cave seems to have been formed originally by nature, but to have been subsequently improved by art. It is about twenty feet broad at the entrance, apparently somewhat more in height, and penetrates about twelve feet under the rock; and yet it appears, from Pausanias, that this small space contained the temples of Apollo and Pan; and it was said that the former deity here prevailed over the affections of Creusa, daughter of Erechtheus.

The temple of Pan mentioned by Pausanias is probably the same as that which Herodotus says was built after the battle of Marathon. A festival was annually celebrated at Athens in honour of this rural divinity… Several niches and circular cavities for votive tablets are cut in the rock within the cave. Those offerings which were of marble might probably be found by excavating; but if there were any of bronze or of more costly materials, they no doubt have been long since melted. Nearly in the middle of the rock we distinguish a niche larger than the others, which perhaps formerly contained the statue of Pan, that was of Parian marble, and placed in the cave by order of Miltiades. A marble statue of the god, of the Aeginetic style, was found not far from this place by Dr. Clarke, a short time previous to my arrival at Athens, and has since been sent to England, and placed in the public library at Cambridge.

The entrance of the grotto is marked by the traces of some modern structure, probably a Greek church, which replaced the temple of Apollo. This is one of the steepest parts of the Acropolis…

[CTTG I, 303-305]


The last cave to the west on the northwest side of the rock, is that of Apollo Hypoakraios (Below the Heights), and it was probably in use from the 13th century BC. It is associated with the founding myths of the Athenians. Here, according to the Athenian tradition, Apollo seduced king Erechtheus’ daughter, Creusa, and she gave birth to Ion, the ancestor of the Athenians and of all the Ionians.

The sanctuary was identified after the discovery of marble inscribed votive plaques mentioning the name of the god, in 1897.