Τα χρώματα του Παρθενώνα
Μεγάλο μέρος του Παρθενώνα, που κάποτε έλαμπε με την καθαρή και υπέροχη λάμψη του πεντελικού μαρμάρου, τώρα καλύπτεται από τη ζεστή και απαλή απόχρωση του φθινοπωρινού ηλιοβασιλέματος. Ολόκληρη η δυτική πλευρά έχει αποκτήσει με τα χρόνια μια ωχρορόδινη πατίνα, με βαθιές και ζωηρές αποχρώσεις. Η ανατολική πλευρά είναι ακόμα πιο γραφική. Ορισμένα τμήματα των κιόνων είναι σχεδόν μαύρα, κάτι που πιθανότατα οφείλεται στις καπνοδόχους των γειτονικών σπιτιών. Το κυρίαρχο χρώμα είναι ένα ερυθρωπό κίτρινο διαφορετικών εντάσεων: οι πιο σκούρες αποχρώσεις παρατηρούνται στην οροφή και τα κιονόκρανα. Οι πιο θερμές αποχρώσεις βρίσκονται στο επιστύλιο και το μέσο των κιόνων και οι πιο απαλές προς τη βάση. Η νότια πλευρά του ναού έχει πολύ ανοιχτό χρώμα. Πράγματι, σε ορισμένα σημεία το μάρμαρο διατηρεί σχεδόν την αρχική του λευκότητα. Η βόρεια πλευρά δέχεται μόνο τις αδύναμες ακτίνες του ήλιου που δύει και έχει ψυχρή απόχρωση. Κατά τόπους καλύπτεται από σχεδόν ανεπαίσθητες σκουροπράσινες λειχήνες.
[CTTG I, 344]
Η απόσπαση των μαρμάρων του Παρθενώνα
Κατά την πρώτη μου επίσκεψη στην Ελλάδα, βίωσα την ανείπωτη απογοήτευση να είμαι παρών όταν ο Παρθενώνας λεηλατήθηκε από τα ωραιότερα γλυπτά του και τα αρχιτεκτονικά του μέλη ρίχτηκαν βίαια στο έδαφος. Είδα πολλές μετόπες στο νοτιοανατολικό άκρο του ναού να καταβιβάζονται. Ήταν στερεωμένες στις αυλακώσεις των γειτονικών τριγλύφων: και για να τις αποσπάσουν έπρεπε να ρίξουν στο έδαφος το υπέροχο γείσο το οποίο τις κάλυπτε. Η νοτιοανατολική γωνία του αετώματος είχε την ίδια τύχη. Και αντί για τη γραφική ομορφιά και την καλή κατάσταση στην οποία διατηρούνταν το μνημείο όταν το πρωτοαντίκρισα, τώρα είχε περιέλθει σε κατάσταση ερήμωσης και ερειπίου.
Κάποια σχέδια που έκανα επί τόπου, πριν, αλλά και μετά από εκείνο το γεγονός, δείχνουν τα γλυπτά και τα μέλη που έχουν αφαιρεθεί ή καταστραφεί και τη θλιβερή αντίθεση μεταξύ της σημερινής και της πρότερης κατάστασης εκείνων των αξιοσέβαστων και ένδοξων μνημείων της αρχαιότητας.
Είναι οδυνηρό να σκεφτόμαστε ότι αυτά τα τρόπαια της ανθρώπινης ιδιοφυΐας, που είχαν αντισταθεί στη σιωπηρή φθορά του χρόνου, για μια περίοδο είκοσι δύο και πλέον αιώνων, που είχαν ξεφύγει από την καταστροφική μανία των Εικονοκλαστών, την αλόγιστη αρπαγή των Ενετών και τη βάρβαρη βία των Μωαμεθανών, ήταν καταδικασμένα τελικά να βιώσουν αυτή την καταστροφική μανία, η οποία δεν θα πάψει ποτέ να αποδοκιμάζεται…
[CTTG I, 322]
Ο Παρθενώνας, το σημαντικότερο κτήριο του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή, χτίστηκε μεταξύ 447 και 432 π.Χ. Τον 6ο αιώνα μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία και τον 15ο αιώνα, μετά την οθωμανική κατάκτηση, σε τζαμί. Το 1687 υπέστη εκτεταμένη καταστροφή, όταν οι Ενετοί πολιόρκησαν την Αθήνα και βομβάρδισαν την Ακρόπολη, ανατινάζοντας τον Παρθενώνα, όπου οι Οθωμανοί αποθήκευαν πυρίτιδα.
Το μικρό τζαμί στο εσωτερικό του μνημείου κατεδαφίστηκε το 1840. Οι εργασίες αναστύλωσης τον 20ο και 21ο αιώνα αποκατέστησαν το μεγαλύτερο μέρος της κατεστραμμένης κιονοστοιχίας στη βόρεια πλευρά και τμήμα του βόρειου τοίχου.
Την τελευταία εβδομάδα της πρώτης επίσκεψης του Dodwell στην Αθήνα το 1801, ενώ ο καλλιτέχνης Giovanni Batista Lusieri εργαζόταν για τον Λόρδο Έλγιν, ως υπεύθυνος μιας ομάδας καλλιτεχνών και τεχνιτών που σχεδίαζαν, έκαναν μετρήσεις, έπαιρναν εκμαγεία, ανέσκαπταν το έδαφος και αφαιρούσαν πεσμένα τμήματα γλυπτών, σύμφωνα με ισχυρισμούς που τελούν υπό αμφισβήτηση, έφτασε στην Αθήνα κάποιο φιρμάνι, που παραχωρούσε την άδεια να αφαιρέσουν γλυπτά του Παρθενώνα. Ο Dodwell ήταν αυτόπτης της αφαίρεσης των μετοπών από τη νότια πλευρά του μνημείου. Το 1805, ο Dodwell και ο Pomardi χρησιμοποίησαν τα σχέδια που έκανε ο Dodwell το 1801 για να απεικονίσουν το μνημείο όπως ήταν πριν την βίαιη απόσπαση των γλυπτών.
Colors of the Parthenon
Great part of the Parthenon, which once sparked with the chaste but splendid brilliancy of the Pentelic marble, is now covered with the warm and mellow tint of an autumnal sun-set. The whole of the western front has acquired from age an ochreous patina, which is composed of deep and vivid hues. The eastern front is still more picturesque. Some parts of the columns are nearly black, which was probably caused by the smoke of some neighboring cottages. The most prevailing colour is a reddish yellow of different degradations: the darkest tints are about the soffits and the capitals. The warmest are found in the epistylia and the middle of the columns, and the lightest towards the base. The south side of the temple is of a very light colour; indeed, in some parts the marble nearly retains its original whiteness. The northern side which receives only the departing rays of the sun is of a cold tint, and in some part covered with an almost imperceptible lichen of dusky green.
[CTTG I, 344]
During my first visit to Greece, I had the inexpressible mortification of being present when the Parthenon was despoiled of its finest sculpture, and when some of its architectural members were thrown to the ground. I saw several metopae at the south-east extremity of the temple taken down. They were fixed in between the triglyphs as in a groove: and in order to lift them up it was necessary to throw to the ground the magnificent cornice by which they were covered. The south-east angle of the pediment shared the same fate; and instead of the picturesque beauty and high preservation in which I first saw it, it is now comparatively reduced to a state of shattered desolation.
Some drawings which I made on the spot, before as well as after that event, shew the objects which have been taken away or destroyed, and the lamentable contrast between the present and the former appearance of those venerable and glorious monuments of antiquity.
It is painful to reflect that these trophies of human genius, which had resisted the silent decay of time, during a period of more than twenty-two centuries, which had escaped the destructive fury of the Ikonoklasts, the inconsiderate rapacity of the Venetians, and the barbarous violence of the Mohamedans, should at last have been doomed to experience the devastating outrage which will never cease to be deplored…
[CTTG I, 322]
The Parthenon, the centerpiece of the building program of Pericles, was built between 447 and 432 BC. It was converted into a Christian church from the 6th century and into a mosque in the 15th century, after the Ottoman occupation. It suffered extensive destruction in 1687 when the Venetians besieged Athens and bombarded the Acropolis, blowing up the Parthenon where the Ottomans stored gunpowder.
The small mosque built inside the ruined Parthenon was demolished in 1840. Restoration work in the 20th and 21st centuries restored most of the ruined colonnade on the north side and part of the north wall.
During the last week of Dodwell’s first visit to Athens in 1801, while the artist Giovanni Batista Lusieri was working for Lord Elgin on the Acropolis in charge of a team of artists and craftsmen who were drawing and measuring the buildings, taking casts, excavating and removing any pieces of interest on the ground, allegedly received a much-disputed firman giving permission to remove sculptures from the Parthenon. Dodwell witnessed the removal of the metopes from the south side of the monument. In 1805, Dodwell and Pomardi used the drawings made by Dodwell in 1801 to depict the monument as it was before the violent removal of the sculptures.